Στενή

Το 1790 άρχισε ο οικισμός της Στενής από τους κατοίκους της Σκουντέρης που δεν μπορούσαν να αντέξουν τον τούρκικο ζυγό. Λόγω φυσιολογίας του εδάφους οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να περάσουν στο χωριό. Επικεφαλής του αγώνα τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν ο επιλεγόμενος «Καπετάνιος» (το όνομά του παραμένει άγνωστο).

Όταν έφθασε η είδηση να παρουσιασθούν οι δημογέροντες στις τούρκικες αρχές κανένας δεν έπεσε στην παγίδα. Αντίθετα οι νεότεροι παρουσιάσθηκαν στα επαναστατικά σώματα ενώ αρχηγός της άμυνας του χωριού ανέλαβε ο Γέρο Κάτζιος. Με την οπισθοχώρηση των Ελλήνων μετά την ήττα στον Βατώντα οι Τούρκοι έφθασαν έως τον Μεγάλο Βράχο της Στενής. Ο γέρο Κάτζιος με την στεντόρια φωνή του ειδοποίησε το χωριό. Τα γυναικόπαιδα κρύφτηκαν στα καλύβια ενώ οι στενιώτες  από τον ψηλό βράχο διέλυσαν τους Τούρκους. Αυτοί φεύγοντας επιδόθηκαν σε λεηλασίες και άρπαξαν τα γιδοπρόβατα που βρήκαν στον κάμπο. Μερικοί τολμηροί στενιώτες έφθασαν ως την Χαλκίδα και αφού σκότωσαν τους φρουρούς τα έφεραν στο χωριό.

Στην περιοχή «Τσαγιούς» που βρίσκεται στο δρόμο από Στενή προς Καμπιά, διασώζεται αρχαίο Πελασγικό τείχος.
Υπήρχε η γνώμη (ελλείψει συγκεκριμένων στοιχείων), ότι στην περιοχή αυτή, βρισκόταν πόλη και ότι το σωζόμενο τείχος, αποτελούσε τμήμα του Ναού της θεάς Αρτέμιδας.

Προ 40 και πλέον ετών, είχε επισκεφθεί τη Στενή, ένας Βέλγος καθηγητής της Αρχαιολογίας, ο οποίος γνώριζε και μιλούσε την αρχαία Ιωνική διάλεκτο και επισκέφθηκε την περιοχή «Τσαγιούς», μαζί με το δάσκαλο Δημήτρη Γιαννούκο, τον πρόεδρο της Κοινότητας Ταξιάρχη Μπεληγιάννη και το θεολόγο καθηγητή στο Γυμνασιακό παράρτημα Στενής Κωνσταντίνο Θεοδώρου και άλλους Στενιώτες.

Παρά τις έρευνες που διεξήγαγαν, δε βρέθηκε κάποια πετρόπλακα που αναζητούσε ο Βέλγος καθηγητής με τα στοιχεία ΑΠΟΛΟ. Πιθανόν η πλάκα αυτή έχει λεηλατηθεί, όπως και πολλές άλλες για χτίσιμο σπιτιών κλπ. Ο Βέλγος καθηγητής, αφού περιεργάστηκε τα σωζόμενα αρχαιολογικά μνημεία, είπε ότι στην τοποθεσία αυτή, υπήρχε κατά την αρχαιότητα η πόλη Οιχαλία και ότι το τείχος αυτό αποτελεί τμήμα του ναού του θεού Απόλλωνα.

Πάντως σίγουρα υπήρχε Ναός εκεί γιατί και η ονομασία «Τσαγιούς» πρέπει να προέρχεται από τη φράση «στους Αγίους», που σημαίνει πως πράγματι ο χώρος θεωρείται Ιερός, χωρίς να γνωρίζουν οι πρόγονοί μας ποιος Αγιος ήταν (ελλείψει χριστιανικού Ναού).

Το μέρος αυτό παλαιότερα ήταν πανέμορφο και ήταν προορισμός για περιπάτους και σχολικές εκδρομές. Η δε πεντακάθαρη και κρυστάλλινη βρύση που έβγαινε απ' τα ριζά του τοίχους, δρόσιζε και ανακούφιζε περαστικούς και περιηγητές.

Πηγή ; Δήμος Διρφύων